Met of zonder God

Welke teksten moeten we letterlijk nemen? Het is in ieder geval niet handig om daarvoor heilige boeken te nemen. Dat bleek de afgelopen weken nog maar weer, toen mevrouw Lont en anderen binnen de ChristenUnie een ban op homo´s bepleitte. Zij baseerde zich daarbij op de veroordeling van homoseksualiteit in Bijbelboeken als Leviticus en Romeinen. Daar staat immers letterlijk dat homoseksualiteit niet is toegestaan. Deze orthodoxe stroming binnen het Christendom wil dit soort oude teksten niet ´in hun tijd´ zien, maar als tijdsloze normen en waarden.

Is het dan niet veel beter om wat modernere teksten te nemen? Bijvoorbeeld die van de 17de eeuwse vrijheidsprediker Spinoza? Spinoza, als grondlegger van de verlichting, heeft veel werken geschreven die als alternatieve ´heilige´ boeken zouden kunnen dienen. En, inderdaad, er staan veel behartenswaardige woorden in over het bedwingen van de hartstochten, over de scheiding van kerk en staat, over democratie en over de afschaffing van de slavernij. Maar bij andere teksten frons je toch je wenkbrauwen. Zo was Spinoza hartgrondig vóór de doodstraf, iets waar zelfs Geert Wilders tegen is. Ook had hij het niet zo op vrouwenkiesrecht. Bovendien was Spinoza niet zo van het dierenwelzijn: Dieren moeten de mens maar gewoon gebruiken zoals het ze goeddunkt. Lijstduwer van de Partij voor de Dieren en tevens Spinoza-adept Paul Cliteur zou hiervan toch in een geloofscrisis moeten belanden! En wat te denken van de leermeester van Spinoza, Fransicus van den Ende, die opriep op chemische wapens in te zetten bij oorlog. Tja. Ook Spinoza kunnen we maar beter niet op de letter volgen en zijn werk ´in zijn tijd´ zien.

Het gekke is dat de meeste religieuze mensen hun heilige teksten ook al heel lang helemaal niet letterlijk meer nemen. Als je de Bijbel, de Koran en Tora leest, struikel je voortdurend over zeer agressieve, bloedige en rancuneuze teksten. De meeste gelovigen, zowel Christenen, Moslims als Joden, houden zich daar gelukkig niet aan, en stellen ook dat de woorden ‘in hun tijd’ moeten worden gezien. Zelfs rond het thema homoseksualiteit is er een verschuiving gaande. Waar vrijzinnige kerken (zoals de Remonstranten en de Oud-Katholieken) al decennia homohuwelijken inzegenen, is heel langzaam ook bij strenge protestantse kerken een debat ontstaan. Het onderwerp was nog maar een paar jaar geleden onbespreekbaar, maar op verschillende streng-christelijke websites is het een hoofdtoppic geworden. Zo staan er op de website van de Evangelische Omroep een hele reeks aan teksten over het onderwerp. Ook in het christelijke Nederlands Dagblad zijn opvattingen te lezen die een andere houding prediken, zoals de lezing van gereformeerde hoogleraar prof.dr. J. Hoek, die stelde dat een trouw samenlevend homopaar minder zondig is dan een heteroman die zijn vrouw bedriegt. Er is echter nog veel weerstand tegen deze rekkelijkheid van interpretatie.

Terwijl seculieren, humanisten, vrijzinnige gelovigen en orthodoxen hun oude teksten omwoelen en herinterpreteren, moet de overheid zich daar verre van houden. Die moet vooral de letterlijkheid van de grondwet bepleitten. Die stelt dat je in het publieke debat alles moet kunnen zeggen. Dus mevrouw Lont en consorten moeten hun afkeer van homo´s gewoon kunnen uiten. Maar de grondwet zegt ook dat in tastbare zin mensen in gelijke gevallen gelijk moet worden behandeld. Er staat: `Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan`. Mensen uit een partij of uit functies bannen, alleen maar omdat ze ´anders´ zijn, is dus verboden. Er staat echter niet letterlijk dat ook het discrimineren van homo´s verboden is.

Voor hen die daarom mochten denken dat het uitsluiten van homo´s dan misschien minder erg is, is het nuttig om dat misverstand weg te nemen. Ik bepleit daarom dat in onze grondwet wordt toegevoegd dat ook discriminatie op ´hetero- of homoseksuele gerichtheid´ niet is toegestaan. Juist voor hen die zo van het ‘letterlijke’ houden, is er dan geen bron van onduidelijkheid meer.

Boris van der Ham

(column Boris van der Ham voor geenstijl.nl)

Kunstenaars proberen altijd taboes te doorbreken, nieuw is censuur vanuit het museum

Deze week bleek kunst te kunnen provoceren, voordat er überhaupt iemand beledigd is geraakt. Dat is een nieuwe ontwikkeling. Maar kunst en religie kennen een lange geschiedenis van conflicten, vooral in het christelijke Amerika.

Nog geen eeuw geleden werden de wulpse dames van Gustav Klimt achter gordijntjes geëxposeerd omdat ze anders de jeugd zouden corrumperen.

Rond die tijd raakte ook zijn collega Egon Schiele in het VictoriaanseWenen in de problemen door zijn al te vrijmoedige afbeeldingen van het vrouwelijk lichaam.

Schiele liet heel jonge meisjes naakt voor zich poseren en werd daarvoor veroordeeld tot drie weken gevangenisstraf. Vanuit zijn cel liet hij weten: „De kunstenaar remmen, dát is een misdaad!”

Door de eeuwen heen hebben kunstenaars altijd getracht taboes te doorbreken.

Toen Goya en Manet in de negentiende eeuw als eersten een naakt mens afbeeldden zonder dat er sprake was van een mythologische of bijbelse context, sprak iedereen daar schande van. Manets schilderij Olympia veroorzaakte in 1865 een flinke rel. Conservatieven noemden het immoreel en vulgair.

Inmiddels geldt Olympia als een van de iconen van de moderne kunst en zijn Klimt en Schiele uitgegroeid tot grote publiekslievelingen.

Het zou goed kunnen dat de foto’s die Sooreh Hera maakte van homoseksuele moslims, en die nu zo’n ophef veroorzaken, over tien jaar niemand meer zullen shockeren. Wim van Krimpen, directeur van het Haags gemeentemuseum, zegt de foto’s wel te willen kopen om ze op een later tijdstip te tonen.

Maar in het verhitte debat over de islam in Nederland, wil hij zich nu niet voor een politieke discussie laten ‘misbruiken’.

Dat kunst ophef veroorzaakt is niets nieuws. Maar dat kunst blijkt te kunnen provoceren voordat er überhaupt iemand beledigd is geraakt, is wel een nieuwe ontwikkeling .

Tot nu toe moest er eerst iemand boos worden voordat er kunstwerken werden verwijderd, verboden of gecensureerd. Zo stapte Geert Wilders vorig jaar naar de rechter omdat hij zich bedreigd voelde door het bermmonument dat kunstenaar Jonas Staal voor hem had opgericht. En toen het Groninger Museum in 1997 posters van plasseks door de stad wilde verspreiden om aandacht te vestigen op de tentoonstelling van fotograaf Andres Serrano, dreigde de plaatselijke GPV met een kort geding. Maar in Den Haag is er van dreiging volgens Van Krimpen helemaal geen sprake geweest. De tentoonstelling 7U P, waar het werk van Hera getoond zou worden, moest nog geopend worden.

Ook nieuw is dat het de instelling zelf is die censuur toepast. Meestal is het andersom, en proberen musea hun kunstenaars juist te beschermen tegen conservatieve stemmen van buitenaf. Zoals in 1999, toen burgemeester Rudy Giuliani de subsidie aan het Brooklyn Museum in New York dreigde stop te zetten omdat het museum weigerde het schilderij The Holy Virgin Mary van Chris Ofili van de expositie Sensation te verwijderen. Giuliani had zich zwaar beledigd gevoeld door Ofili’s zwarte Madonna, die afgebeeld was te midden van pornoplaatjes en een rechterborst had in de vorm van een flinke olifantendrol. „Sick Stuff”, noemde Giuliani dat. Maar het museum liet het er niet bij zitten en spande, gesteund door first lady Hillary Clinton, een rechtzaak aan.

Het nog altijd zeer christelijke Amerika kent een lange geschiedenis van conflicten tussen kunst en religie. Het bekendst is de zaak rond het werk Piss Christ van Andres Serrano, een foto van een in de urine van de kunstenaar druipende crucifix. De conservatieve senator Jesse Helms was daarover in 1989 zo verontwaardigd dat hij een wetsvoorstel deed: alle door de overheid gesubsidieerde kunstprojecten moesten onder strikte controle van de staat komen te staan. Datzelfde jaar trachtte Helms de subsidie voor een tentoonstelling van de homoseksueel getinte foto’s van Robert Mapplethorpe stop te zetten. Het gevolg was dat er in Amerika een brede discussie op gang kwam over de vrijheid van meningsuiting – en dat de expositie massaal bezocht werd.

Giuliani en Helms probeerden met hun aanvallen op ‘perverse’ kunstenaars stemmen te winnen. Maar wat het belang is van het Gemeentemuseum om de foto’s van Hera te weigeren, blijft de vraag. Een museum heeft geen baat bij conflicten met de eigen kunstenaars. Alleen als publiciteitsstunt zou je de actie van Van Krimpen nu al geslaagd kunnen noemen. In New York werd Sensation, juist door de bemoeienissen van Giuliani, een groot succes. Ook de tentoonstelling 7U P zal dankzij de mediaaandacht veel publiek trekken. Want wat als niemand zich had geroerd? Dan hadden de gewraakte foto’s volgende week gewoon op zaal gehangen en had er waarschijnlijk geen haan naar gekraaid.

bron: NRC Handelsblad

Rotterdam, 6 dec. Abraham en Ibrahim, Jozef en Joesef, Maria en Marjam: in Bijbel- en Koranverhalen figureren vaak dezelfde personen.

Maar in de Bijbel wordt wel meer gestenigd dan in de Koran, zo blijkt uit bijbelenkoran.nl, een vanmiddag gelanceerde website. „De Bijbel kent wraakzuchtige passages en de Koran lijkt soms wat milder”, zegt Martin Fröberg, algemeen directeur van de IKON.

Zijn omroep begint vandaag met de website waarop de teksten van Bijbel en Koran tot op de letter met elkaar te vergelijken zijn.

Op www.bijbelenkoran.nl staan achttien teksten in het Nederlands, Engels en Arabisch. De verhalen staan zowel in de Bijbel als de Koran en volgens initiatiefnemers IKON en Wereldomroep is de vergelijking tussen de joodschristelijke en islamitische verhalen bedoeld om „de dialoog te bevorderen.”

De Wereldomroep doet als seculiere organisatie mee omdat het project aansluit bij zijn missie. „We worden geacht een realistisch beeld van Nederland in het buitenland te geven. Dat doen we in het Arabisch en het Engels”, zegt Wim Jansen, adjunct-hoofdredacteur van de Wereldomroep. „We berichten veel over de discussie over de islam in het westen. De heftigheid en eenzijdigheid verbaast het buitenland. Dit initiatief moet de discussie diepgang geven.”

Martin Fröberg stelt vraagtekens bij politici die beweren dat de Koran aanzet tot geweld. „Is dat echt wel zo? Neem bijvoorbeeld stenigen. Dat is een straf die in de Bijbel voorkomt en niet in de Koran”, zegt hij.

Via www.bijbelenkoran.nl kan iedereen de teksten van de twee heilige boeken met een zoekopdracht thematisch met elkaar vergelijken.

De opzet van de website is bewust eenvoudig gehouden zodat de site ook toegankelijk is voor mensen uit de derde wereldlanden met eenvoudige verbindingen.

Een woord als ‘slaan’ staat 69 keer in de Bijbel tegenover 9 keer in de Koran. Maar wat zegt zo’n feit eigenlijk zonder context? „Dat is een aardig feitje om te weten.

Niet meer dan dat”, zegt Fröberg.

De Koran ontstond in de zevende eeuw in een sterk door christelijke en joodse tradities bepaalde cultuur. Toch was Fröberg meer verrast door de overeenkomsten dan de verschillen tussen Bijbel en Koran. „Ook in de Koran bouwt Noach een ark.” ·Fröberg: pagina 22

Bron: NRC Handelsblad